Ayaq Xəstəlikləri

Ayaq insan bədənində anatomik və biyomekanik cəhətdən mürəkkəb bir bölgədir və ayaq biləyi oynağı ilə birlikdə bir çox sümük, oynaq və yumşaq toxuma strukturlarını barındıran əhəmiyyətli bir bölgədir. Digər tərəfdən ortopediya və travmatologiyada digər anatomik bölgələrdə göstərilən sıx maraq uzun illər bu bölgənin arxa plana keçməsinə səbəb olmuşdur. Gündəlik və idman fəaliyyətləri zamanı bədənimizin demək olar ki, bütün yükünü daşıyan ayaq biləyi son illərdə elmi məlumatların artması ilə ortopediya və travmatologiyanın əhəmiyyətli alt sahələrindən birinə çevrilmişdir.

Ayaq və ayaq biləyində travmatik problemlər deyildikdə çox vaxt yada ayaq biləyi burxulmaları, vətər-bağ problemləri, barmaq deformasiyaları, mazollar və daban ağrıları gəlir. Hər ayaqda 26 sümük, 100-dən çox bağ və 33 əzələ qrupu olduğunu nəzərə alsaq, belə mürəkkəb anatomiyaya malik olan ayağın xəstəliklərinin gözləniləndən qat-qat artıq olduğunu düşünmək olar.

Ayaq biləyi bir-birinin üstündə iki oynaq olan bir bölgədir. Bu şəkildə ayaq biləyi yuxarı və aşağı hərəkət edə bilər, həm də daxilə və xaricə hərəkət edə bilər. Ayaq bölgəsi isə güclü bağ dəstəyi və vətər anatomiyası ilə tərkibindəki sümüklərin və oynaq strukturlarının ayaq biləyi eklemi ilə ahəngdar və nizamlı hərəkətini təmin edir.

Ayaq biləyi nahiyəsində ortopedik cərrahi müdaxilələr tez-tez degenerativ xəstəliklər, topuq sınıqları və çıxıqları, idman zədələri, bağ-vətər problemləri və qığırdaq zədələri üçün edilir. Ayaq xəstəliklərinin əməliyyatı ayağın baş barmağı və digər kiçik barmaq deformasiyaları, uşaq və böyüklərdə düz ayaqlar, diabetik ayaq, revmatoloji ayaq problemləri, vətər problemləri, daban problemləri, yeriş pozğunluğuna səbəb olan ayaq deformasiyaları, anadangəlmə deformasiyalar, topuq qığırdaqlarının zədələnməsi, idman travmaları, nevroloji problemlər, barmaq və dırnaq pozğunluqları, mazol, daban çatları və əlaqədar fəsadlar kimi bir çox problem üçün tətbiq edilir.

Ortopedik ayaq xəstəlikləri ümumiyyətlə üç fərqli anatomik hissədə (ön-orta-arxa) araşdırılır. Bu baxımdan ümumi ayaq xəstəliklərini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

Ön ayaq xəstəlikləri:

• Hallux valgus
• Hallux rigidus
• Kiçik barmaqların deformasiyaları
• Batıq dırnaq
• Morton neyroması
• Diabetik ayaq problemləri

Orta ayaq xəstəlikləri:

• Metatarsalji
• Pes Planus
• Qazanılmış yastı pəncəlik
• Orta ayağın sınıq-çıxıqları
• Tarsal sümüyünün stres sınıqları

Arxa ayaq xəstəlikləri:

• Plantar fasiit
• Qeyri-kafi ayaq biləyi bağları
• Axilles tendon problemləri
• Qığırdaq Problemləri
• Tarsal Tunel sindromu
• Degenerativ xəstəliklər
• Ayaq biləyinin sıxılması sindromu
• Peroneal tendon problemləri
• Posterior tibial tendon problemləri
• Talus və navikulyar sümüklərin avaskulyar lezyonları

Ayaq və ayaq biləyinin ortopedik problemləri ilkin dövrdə əməliyyatsız üsullarla müalicə olunmağa çalışılır. Müvafiq ayaqqabı seçimi, gündəlik fəaliyyətlərin dəyişdirilməsi, köməkçi ortezlər, fərdi altlıqlar və fiziki müalicə tətbiqləri əsas müalicə formalarıdır. Ancaq digər ortopedik problemlərdə olduğu kimi, gec mərhələlərdə cərrahi əməliyyatlar ön plana çıxır. Ortopedik problemin növündən asılı olaraq travmatoloqun həyata keçirəcəyi əməliyyat – açıq, qapalı (artroskopik) və onların birləşmələri ola bilər.

Ayaq və ya ayaq biləyi vəziyyəti sizi ayaqlarınızdan uzaqlaşdırırsa, ümid var. Ortopedik cərrahlar əksər ayaq və ayaq biləyi problemlərini müalicə edən mütəxəssislərdir. 

Ayaqlar və ayaq biləyi sümüklərdən, əzələlərdən, bağlardan və vətərlərdən ibarət mürəkkəb quruluşlardır. Və alt ətraflarımız insan bədəninin ən çox istifadə edilən strukturlarından biridir, ona görə də onların çox aşınma və yıpranma olması təəccüblü deyil. “Biz ayaqlarımızı çox istifadə edirik, ona görə də ağrı və hərəkətlilik problemləri tez-tez rast gəlinir. Yaxşı xəbər budur ki, biz ayaq və ayaq biləyi problemlərinin çoxunu və çox vaxt əməliyyat olmadan müalicə edə bilərik.

Cərrahi Əməliyyat tələb edə biləcək 10 ümumi Ayaq Xəstəliklərinə nəzər salaq.

Ayaq və ya ayaq biləyinizdə ağrılar varsa, bu travmatoloq müayinəsi üçün sizi ayağa qaldırmaq və həyatdan zövq almaq üçün ilk addımdır.

• Artrit 

Artrit, ayaq, topuq və baş barmağı təsir edə bilən birgə xəstəlikdir. Simptomlara ağrı, şişlik və sərtlik daxildir. Müalicə edilməzsə, artrit daimi birgə zədələrə səbəb ola bilər. 

• Yastı pəncəlik

Yastı pəncəlik uşaqlıqda, travmadan sonra və ya ayaq üstə qalmağın gündəlik stresslərindən sonra tağlar inkişaf etmədikdə baş verir. Yastı pəncəlik varsa, dayandığınız zaman ayaq pəncənizin tamamı yerə toxunur. Yastı pəncəlik geniş yayılan ayaq xəstəliyi olub, topuq və ayaqlarda ağrıya səbəb olur. 

Yastı pəncəlik uşaqlarda yetkinlik dövrlərində daha çox rastlanır. Ortopedik ayaqqabı və ortez kimi qeyri-cərrahi üsullardan tutmuş cərrahiyyə əməliyyatına qədər bir çox müalicə üsulları var. Hansı üsulun istifadə ediləcəyinə travmatoloq xəstəni müayinə etdikdən sonra qərar verəcək.

• Bunyonlar (Hallux Valgus) 

Hallux Valgus cəmiyyətdə “Podaqra” kimi bilinən, əslində pəncənin baş barmağının ayaqdarağı-falanqa oynağı səviyyəsində bayıra doğru əyilmiş deformasiyasıdır.

Xəstəlik tədricən inkişaf edir və yaş artdıqca ağırlaşır. Yeriyərkən ağrıların olması ilə özünü göstərir, gecə ağrıları da mümkündür. Deformasiya çox olduqda I ayaqdarağı-falanqa oynağında hərəki məhdudluq yaranır. Diaqnoz travmatoloq tərəfindən əsasən kliniki əlamətlərə və rentgenoqrafiyaya əsasən qoyulur. Erkən mərhələdə müalicə konservativ və simptomatikdir. Ağır deformasiyalarda cərrahi əməliyyat icra edilir.

• Çəkic barmağı 

Çəkic barmaq (Mallet Finger) xəstəliyi barmağın ucundakı oynağa tətbiq olunan travmalar nəticəsində meydana gəlir. Çəkic barmağı barmağın orta oynağının əyilməsi zamanı baş verir və barmaq çəkicə bənzəyir. Ən çox ikinci, üçüncü və dördüncü barmaqlarda baş verir, ağrıya, yerimə çətinliyinə və təsirlənmiş barmaqda mazollara səbəb olur. Barmağı düzləşdirən vətər barmağın ucundakı sümüyə yapışdığı bölgədə yaralanır. Çox vaxt barmaq üzərində heç bir kəsik olmur. Bu xəstəlik qapalı travmalarda da özünü biruzə verir. Xəstə yardım almadan barmağını düzləşdirməkdə çətinlik çəkir.

Açıq travmalarda isə cərrahi əməliyyat vacibdir. Çox zaman xəstələrin bir qismi estetik görünüşdə olan problemi ciddi qəbul etmir və travmatoloqa zamanında müraciət etmirlər. Bu da sonda cərrahi əməliyyat ilə nəticələnir.

• Metatarsalji  

Metatarsalji, ayaq topuğundakı daraq sümüyündə olan ağrı və iltihabdır. Adətən adətən baş və ayaq barmaqlarının deformasiyası ilə əlaqələndirilir. Məsələn, idmançılar, yüksək tağları olan insanlar və bunyonları və ya çəkic ayaqları olan insanlarda metatarsalji inkişaf ehtimalı daha yüksəkdir. Metatarsalji ayrıca tək-tək tətbiq olunacaq dabanlıq və metatarsal dəstək kimi xarici dəstəkləyici məhsullarla irəliləyişin qarşısını alaraq ağrının qarşısını alacaq.

• Ayaq biləyinin qeyri-sabitliyi 

Bu xroniki vəziyyət ayaq biləyini yerində saxlayan bağların zədələnməsindən qaynaqlanır. Qeyri-sabitlik ayaq biləyinin xarici tərəfinin sürüşməsinə səbəb olur. Bu, adətən ayaq biləyinin təkrar burkulması nəticəsində yaranır. Ayaq biləyinin qeyri-sabitliyi hərəkət zamanı baş verir, lakin ayaq üstə durarkən də baş verə bilər. Ayaq biləyinin qeyri-sabitliyi ilə ağrı, şişlik və narahatlıq hiss edə bilərsiniz. 

• Qığırdaq zədəsi (osteoxondral zədə)

Osteokondral zədə, ayaq biləyi oynağının alt sümüyünün yuxarı hissəsində anormal və ya zədələnmiş qığırdaq və sümük sahəsidir. 

• Hallux Rigidus

Halluks Rigidus, ayaqda  birinci barmaq kökündə yəni, ayağın birinci daraq sümüyü ilə birinci barmaq arasındakı oynaqda  ağrı və hərəkət məhdudluğu ilə müşahidə edilən bir ayaq xəstəliyidir.

Xəstəliyin  başlanğıc dövrüdə konservativ müalicə tətbiq edilir. Bu müalicəyə buz, qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanların istifadə edilməsi və istirahət  aiddir. Bundan əlavə xəstənin rahat ayaqqabılar geyinməsi və narahat edici hərəkətlərdən uzaq olması tövsiyyə edilir.

Konservativ müalicələr fayda vermədikdə travmatoloq cərrahi əməliyyatı təvsiyə edəcək. Cərrahi əməliyyat ilə birinci daraq sümüyünün başında və birinci baqmağın falanqasının əsasında əmələ gələn sümük çıxıntılar (osteofitlər) kəsilərək çıxarılır.

• Axilles tendon yırtığı və tendinit 

Axilles tendonu bədəninizdəki ən böyük vətərdir və baldırınızı daban sümüyünüzə bağlayır. Adətən güclü bir tendon olsa da, həddindən artıq stress altında hətta yırtıla bilər. İstirahətlə sağalmaq mümkün ola bilər, lakin bir çox insan bu problemi düzəltmək üçün əməliyyata ehtiyac olur.Odur ki, travmatoloq müayinəsi mütləqdir. 

1. Plantar fasiit (daban ağrısı) 

Plantar fasiit, ayağın dibində oturan plantar fascia ligamentinin iltihabı nəticəsində yaranan daban ağrısıdır. İltihab stres və ya ligamentin zədələnməsi nəticəsində yarana bilər.  

Ayağa qalxmaq üçün müalicəsini gecikdirməyin və travmatoloqdan randevu alın.

Ortoped-travmatoloq cərrahlar uzun müddət ən çox rast gəlinən ayaq və ayaq biləyi xəstəliklərinin müalicəsində ixtisaslaşırlar. Odur ki, sizi aktiv olmağınıza mane olan ağrılı ağrılarınız varsa, gözləməyin – həyata qayıtmaq üçün lazım olan yardımı alın.