PRP – Kök Hüceyrə
Bu gün tibb sahəsinin ən mühüm səyi yaşlı insanların fiziki və əqli cəhətdən aktiv qalması və cəmiyyətə töhfə verməyə davam etməsi arzusudur. Gənc pasiyentlər daha çox fiziki güc tələb edən idman fəaliyyətlərində iştirak edirlər, nəticədə onları həyatları boyu aktiv saxlamaq üçün bioloji həllər tələb edən xəsarətlər yaranır. Oynaq protezləri üçün daha təkmil tibbi avadanlıqlar, daha dəqiq və kompüter dəstəkli cərrahi üsullardan istifadə etməklə son 50 ilin biomexaniki həllərindən əhəmiyyətli faydalar əldə edilmişdir. Ancaq protezlərdəki boşalma və ya digər nasazlıqlar səbəbiylə protezlərin müəyyən ömrü var və xəstə üçün artan problemlər daha çox əməliyyat tələb edə biləcək vəziyyətlər yaradır.
PRP müalicəsi nədir?
PRP və Kök Hüceyrə (Platelet Rich Plasma), digər adıyla Trombositlə Zəngin Plazma, insanın öz qanından hazırlanan və tibbin bir çox sahəsində sağalmanı stimullaşdırmaq və tənzimləmək üçün istifadə edilən bir üsuldur.
Pasiyentin venasından 10-60 ml qan alınır, bu qan birdəfəlik xüsusi filtrlər və sentrifuqa aparatları ilə ayrılır və arzuolunmaz hissələri çıxarılır. Ayrılmış 2-6 ml hissədə trombositlərlə zəngin plazma var və bir çox dayaq-hərəkət aparatının zədələnmələrində tətbiq edilir. Trombositlərin əsas vəzifəsi zədə baş verən kimi meydana gələn qanaxmanı dayandıran laxtanın əmələ gəlməsidir. Bundan əlavə, onların tərkibində toxumaların bərpasına və sağalmasına kömək edən onlarla böyümə faktoru var.
Kök Hüceyrə terapiyasının fərqi ondan ibarətdir ki, xəstənin kök hüceyrələrlə zəngin çanaq nahiyəsindən və ya qarın piy toxumasından xüsusi iynə ilə yerli (regional) anesteziya altında götürülür. Effektivlik baxımından üstündür və bir seansda tamamlanması ən böyük üstünlüyüdür.
Kök Hüceyrə (Autolog Hüceyrə) Müalicəsi nədir?
Kök Hüceyrələr, uyğun şəraitdə özünü yeniləmə qabiliyyətinə və müxtəlif toxuma növlərinə çevrilmə qabiliyyətinə malik hüceyrələrdir. Döldəki kök hüceyrələr ana bətnində bir çox toxuma tipinə diferensiallaşma qabiliyyətinə malik olsalar da, yetkin kök hüceyrələrin diferensiallaşması adətən içində olduqları toxuma ilə məhdudlaşır, bəziləri isə uyğun şərtlərdə dəyişmək və çox güclü olmaq qabiliyyətinə malikdir. Bu, sümük iliyində, dəridə, piy toxumasında və bir çox digər toxumalarda olan yetkin kök hüceyrələrə aiddir. Bu hüceyrələr sümük, qığırdaq, vətər, ligament, piy toxumasından qaynaqlanan digər toxumalara çevrilə bilir. Tətbiqində pasiyentin öz hüceyrələrindən istifadə edildiyi üçün nə immun sistemi, nə də allergiya problemi yoxdur. Sümük iliyi, piy və dəri toxumalarından əldə edilə bilən bu hüceyrələr qığırdaq, sümük, əzələ, vətər, ligamentlərə və yağlara fərqlənə bilən çox güclü hüceyrələrdir. Bu, elm adamlarına bu hüceyrələrin biologiyasını öyrənməyə imkan verdi ki, onlar uyğun bioloji və mexaniki xüsusiyyətlərə malik istənilən toxumalara çevrilə bilsinlər. Görünür, sümük və qığırdaqda olan böyük qüsurları müvafiq böyümə faktorları ilə bioloji yolla təmir etmək mümkün olacaq.
PRP və Kök Hüceyrə hansı xəstəliklərdə effektivdir?
PRP və Kök Hüceyrələr ümumi cərrahiyyə, plastik cərrahiyyə və travmatologiyanın müxtəlif sahələrində tətbiq edilmişdir.
Bunların arasında travmaların müalicəsində istifadəsi bir neçə başlıq altında ümumiləşdirilə bilər.
Tennisçi Dirsəyi: Qol və əlin həddindən artıq istifadəsi nəticəsində yaranan ağrılı bir vəziyyət olan tennisçi dirsəyi raket idmanı ilə məşğul olan insanlarda çox rast gəlinir, lakin bilək ilə təkrarlanan və çətin iş görən şəxslərdə də tez-tez baş verə bilər. Tennisçi dirsəyinin ilk simptomu yavaş başlayan və tədricən artan dirsək ağrısıdır. Gündəlik tennisçi dirsəklərində PRP və Kök Hüceyrə tətbiqləri ilə 79-93% uğurlu nəticə əldə edilmişdir. Bu nisbət daha köhnə bir müalicə üsulu olan kortizon tətbiqi ilə əldə edilən nəticələrdən daha yaxşıdır və kortizon tətbiqinin dezavantajlarından qaçınılır.
Axilles Tendonunun Zədələnməsi: PRP və Kök Hüceyrə tətbiqləri ilə təxminən 80% uğurlu nəticələr bildirilmişdir. Bu xəstə qrupunda istirahət, dərman və fiziki müalicə üsulları ilə adekvat nəticə alına bilməyən hallarda travmatoloq tərəfindən PRP və Kök Hüceyrələrə üstünlük verilir.
Daban Ağrısı: İstirahət, uyğun içlik, dərman və fiziki müalicə üsulları ilə adekvat nəticə alına bilməyən hallarda travmatoloq müalicədə PRP və Kök Hüceyrələrə üstünlük verir. Nəşrlərdə 80%-dən çox uğurlu nəticələr bildirilmişdir. PRP və Kök Hüceyrə tətbiqindən sonra təsvir edilən müalicələrin davam etdirilməsi müvəffəqiyyət şansını daha da artırır.
Diz Bağlarının Zədələnməsi: İdmançılarda tez-tez rast gəlinən bağlarının zədələnməsindən sonra PRP və Kök Hüceyrə inyeksiyalarının daha sürətli sağalma və idmana daha qısa müddətdə qayıtması ilə nəticələndiyini göstərən çoxlu araşdırmalar var.
Əzələ Zədələri: Müxtəlif gərginliklərdən sonra görülən əzələ yırtıqlarında və ya əzələdaxili qanaxmalarda PRP və Kök Hüceyrə inyeksiyaları ilə daha sürətli sağalmanın olduğu bildirilmişdir. Bu təcrübələrə sahib olan idmançılar idmana daha tez qayıda bilərlər.
Diz Kalsifikasiyası (Qonartroz): Diz oynağıda kalsifikasiyanın ilkin mərhələsində PRP və Kök Hüceyrə inyeksiyalarının 6 ay ərzində ağrıları azaltdığı və funksiyaları yaxşılaşdırdığı bildirilmişdir. Müqayisəli araşdırmalarda PRP inyeksiyalarının diz daxili hialuron turşusu inyeksiyalarından daha üstün olduğu göstərilmişdir.
Çiyin Əzələlərinin Zədələnməsi: PRP və Kök Hüceyrə tətbiqləri çiyin hərəkətlərini təmin edən əzələ zədəsi olan seçilmiş xəstələrdə əhəmiyyətli faydalar təmin edir. Onu fiziki müalicə ilə dəstəkləmək müvəffəqiyyət nisbətlərini artırır.
Qığırdaq Zədələrinin Müalicəsində: Gənc xəstələrdə qığırdaq zədələrinin müalicəsi hələ də mühüm problemdir. Bu gün zədələnmiş oynaq qığırdaqlarını orijinal memarlıq quruluşu və bioloji xüsusiyyətləri ilə bərpa etmək mümkün deyil. Bir çox müalicə üsulunun yaratdığı bərpa toxumasının keyfiyyətini artırmaq üçün PRP və Kök Hüceyrə tətbiqləri ön plana çıxmışdır. Qığırdaq müalicəsində ortoped-travmatoloq həkimlər tərəfindən istifadə edilən matriks adlanan bioloji örtüklər, hüceyrələrin inkişafı və qığırdağa çevrilməsi üçün uyğun mühiti təmin edən sintetik və həll olunan strukturlardır. Bu matrislərlə birlikdə PRP və Kök Hüceyrə və ya sümük iliyi konsentratı tətbiqləri ilə daha keyfiyyətli təmir toxumasının əldə oluna biləcəyi göstərilmişdir. Bu gün PRP və Kök Hüceyrələrin ən çox öyrənilən və həyəcan verici sahələrindən biridir.
PRP və Kök Hüceyrə neçə dəfə və necə tətbiq olunur?
Xəstəliyin reaksiyasından asılı olaraq bir həftəlik fasilələrlə 3 dəfə təkrarlana bilər. PRP və Kök Hüceyrə tətbiqi steril şəraitdə edilməlidir. Bu gün PRP və Kök Hüceyrələr bir neçə yolla tətbiq oluna bilir. Ən çox görülən tətbiq üsulu iynənin köməyi ilə hədəf toxumaya edilən inyeksiyadır. Digər bir tətbiq üsulu isə jele şəklində hazırlanan PRP və Kök Hüceyrəsinin əməliyyat zamanı təsirinin olması arzu edilən nahiyəyə yeridilməsidir. Nəhayət, PRP və Kök Hüceyrələr, qığırdaq bərpası üçün yerləşdirilən toxuma prekursor materiallarının effektivliyini artırmaq üçün əməliyyat zamanı hopdurulmaqla istifadə edilə bilər.
PRP və Kök Hüceyrə tətbiqindən sonra nə etməliyəm?
PRP və Kök Hüceyrələr tətbiq edildikdən sonra ağrı üçün buz tətbiq etmək və parasetamol törəmə ağrıkəsicilərdən (parol, aprol) istifadə etmək məqsədəuyğundur. Qeyri-steroid antiinflamatuar preparatlar (voltaren, naproksen, magesic kimi) PRP və Kök Hüceyrə tətbiqinin effektivliyini azaldacağı üçün travmatoloqlar tövsiyə edilmir. İstirahət sağalmanın vacib bir hissəsidir və buna görə də PRP və Kök Hüceyrə tətbiqindən sonra müalicə zamanı məcburi məşqlər və idman tövsiyə edilmir. Sadə uzanma məşqləri edilə bilər, lakin müqavimətə qarşı çəki məşqlərindən qaçınmaq lazımdır. Bandajlar və sadə qolbaqlar tətbiq oluna bilər. İdmana və məşqlərə qayıtma müddəti 3-6 həftə arasındadır. PRP və Kök Hüceyrə tətbiqindən sonra istifadə edə biləcəyiniz dərmanlar və idmana qayıtmağınız barədə travmatoloqunuzdan soruşmağınız düzgün olardı.
PRP və Kök Hüceyrə tətbiqinin yan təsirləri varmı?
PRP və Kök Hüceyrə tətbiqindən sonra inyeksiya yerində aşağı sürətlə şişlik və ağrı ola bilər. Bu ağrı bir neçə gün davam edə bilər, ancaq sadə ağrıkəsicilər və buz tətbiqi ilə bu problem aradan qaldırıla bilər. Bunun xaricində PRP və Kök Hüceyrə tətbiqinin böyrək, qaraciyər, mədə kimi daxili orqanlara heç bir əks təsiri yoxdur. İnsanın öz qanından istifadə edildiyi üçün allergik reaksiya riski yoxdur.
PRP və Kök Hüceyrə tətbiqinin üstünlükləri nələrdir?
Müqayisəli araşdırmalarda PRP və Kök Hüceyrə tətbiqlərinin dizdaxili hialuron turşusu inyeksiyalarından daha üstün olduğu göstərilmişdir. Tətbiq edilən xəstələrdə ağrıların azaldığı və funksiyalarının yaxşılaşdığı bildirilir. Əməliyyata getmə vaxtının artması və əməliyyata ehtiyacın azalması göstərilir. Sadə bir inyeksiya olduğundan, poliklinikalarda tətbiq oluna bilir, gözləmə və hazırlıq müddəti çox qısadır və dəyərindən xeyli aşağı olması da Kök Hüceyrə müalicələrinə nəzərən ciddi üstünlük verir. Bundan əlavə, kortizon tətbiqlərinin yan təsirləri bu tətbiqdə görünmür.
