Travmalar

Kənardan insan bədəninə təsir edən hər hansı bir qüvvənin verdiyi zədəyə travma deyilir. Ortopediya və travmatologiya sahəsində dayaq-hərəkət aparatının fiziki zədələri travma başlığı altında işlənir. Hər bir insanın gündəlik həyatda tez-tez rastlaşa biləcəyi yıxılma, vurma, burkulma kimi səbəblərdən başqa, yol qəzaları (avtomobilin içərisində və ya xaricində), ev və iş qəzaları, idman yaralanmaları kimi bir çox fərqli səbəb ola bilər. odlu silah xəsarətləri və təbii fəlakətlər (zəlzələ, çuxurun altında qalmaq və s.) xəsarətlər baş verə bilər.

Travmanın şiddətindən asılı olaraq, zədələnmə sadə yumşaq toxuma əzilməsindən tutmuş iri sümüklərdə xırdalanmış sınıqlara və hətta ekstremitələrin (əzalarının) sınmalarına qədər dəyişə bilər. Ümumiyyətlə, gənclərdə travmanın səbəbi yüksək enerjili yaralanmalar olduğu halda, sümük keyfiyyəti zəif olan yaşlı insanlarda aşağı enerjili sadə zədələrlə də dayaq-hərəkət travması baş verə bilər.

Travma nəticəsində baş verə biləcək ortopedik xəsarətlər tək və ya birləşərək sınıqlar, oynaqların çıxması, sümük və yumşaq toxumaların (əzələ-vətər-bağ, damar və sinir) oynaq ətrafındakı zədələri kimi baş verə bilər. Travmalar lazımi şəkildə müalicə olunmazsa, sınıqlara xas birləşmə və ya birləşməmə kimi ağırlaşmalardan başqa, infeksiya, oynaqların hərəkətinin məhdudlaşdırılması və kalsifikasiya, hətta əzaların itməsi kimi problemlərlə qarşılaşa bilər.

Bir çox sistemə təsir göstərə bilən çoxsaylı xəsarətlərdə insanın həyatını riskə ata biləcək bir sıra problemlər yarana bilər. Bu səbəbdən də travma almış xəstənin müalicəsində uzman ortoped-travmtoloq, yaxşı təchiz olunmuş və ciddi şəkildə təşkil olunmuş əməliyyat otağına ehtiyac olduğu danılmaz faktdır. Travma xəstəsinin travmatoloq tərəfindən qarşılanması və ilk yardımın göstərilməsi həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Sınıqların müalicəsində qeyri-operativ (konservativ) yanaşmalar və cərrahi üsullar daim yenilənir. Texnoloji inkişafa paralel olaraq insana daha az əlavə ziyan vuran daha yaxşı, daha müasir müalicə üsulları günü-gündən inkişaf etdirilir. Travma nəticəsində yaranan zədənin növündən asılı olmayaraq, müalicənin məqsədi orqanizmin bütövlüyünü təmin etmək, müvafiq nahiyənin funksiyalarını bərpa etmək və bütün bunları insanın öz aktiv fəaliyyətinə mümkün qədər tez gündəlik həyatına qayıtmasına imkan verəcək şəkildə həyata keçirməkdir.

Travma simptomları

• nahiyədə göyərmə və ya şişkinlik
• hərəkət edə bilməməsi
• həssaslıq
• nahiyədə uyuşma
• çıxmış sümük

Travma Əməliyyatları

Travma nəticəsində qol, əl, ayaq, pəncə və onurğada yaranan zədələr  ortopedik travma əhatəsinə daxildir. Bu nöqtələrdə əzələlər, sinirlər, skelet sistemi, oynaqlar kimi zədələrlə məşğul olur. Bu cür yaralanmalar nəticəsində yaranan travmalar – travma əməliyyatları sahəsinə aiddir. Ortopediya və travmatologiya  şöbələri lazım gəldikdə digər tibb şöbələrindən kömək alaraq birgə fəaliyyət göstərir.

Ortopediya və Travma əməliyyatları fərqlidirmi?

Travma əməliyyatı  ilə  ortopediya  arasındakı ən bariz fərq travma əməliyyatının ani travmalar üçün maraq sahəsi olmasıdır. Fiziki travmalar bədənin aldığı ani zərbələrlə bağlı olduğu halda, psixoloji travmalar fərdlərdə ani qorxu, narahatlıq, təşvişə düşmək kimi vəziyyətlərlə əlaqədardır.

Multi Travma nədir?

Travma əməliyyatlarının bir növü olan multi-travma bədəndə irəliləmiş zədələri olan və vəziyyəti çox ağır və kritik olan xəstələri təyin edir.

Travma növləri

• Penetran travma – Deşici və ya kəsici alətlər nəticəsində yaranan xəsarətlər
• Küt travma – Daha çox yol qəzalarında tez-tez rast gəlinən əzilmə və yırtılma kimi xəsarətlər
• Yıxılma nəticəsində yaranan travmalar
• Partlayış nəticəsində yaranan travmalar

Travmaların səbəbləri

• idman zədələri
• yol qəzaları
• şiddətli öskürək
• yıxılma
• zərbələr

Travmalar zamanı olunan müalicə üsullarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Konservativ Müalicələr

Bu, ümumiyyətlə, travma bölgəsinin gips, splint və ya bəzi sarğı üsulları ilə bərkidilməsini əhatə edir. Bəzi ortopedik yaralanmalarda keçmişdə istifadə edilən sərt və uzun tökmə müalicələri yarı sərt və ya daha yumşaq fiksasiya üsulları və erkən çəki daşıma və funksiya məhdudiyyətinə səbəb olmayan fiksasiya üsulları ilə əvəz edilmişdir. Bu gün bu aşkarlama vasitələri fərdi olaraq dizayn və istehsal edilə bilər. Bundan əlavə, dayaq-hərəkət sistemindəki zədələrin sağalma müddətini qısaldan və fiksasiya vasitələri ilə (ultrasəs stimulyatorları və s.)

Cərrahi Müalicələr

• Lövhə-Vint üsulu:   Qədim dövrlərdən bəri sınıqların fiksasiyasında istifadə edilən bu implantlar indi bədənə uyğunluğu yüksək olan metallardan hazırlanır. Əsasən paslanmayan poladdan və titandan hazırlanan bu implantlar travma əməliyyatlarının ən əsas implantlarıdır. Sadə barmaq sınığından tutmuş çanaq və onurğa sınıqlarına qədər bir çox regional sınıqlar travmatoloq tərəfindən icra edilən bu fiksasiya materialları ilə düzəldilə bilər.
• Qapalı İntramedullar Mismarlama üsulu:  Sınıq xəttini açmadan dəridəki kiçik kəsiklərindən (2-3 sm) istifadə edilərək, əksər uzun sümük sınıqlarında (sadə-kompartmental) və yuxarı (qol və əl) və aşağı (bud və ayaq) ətrafların sınıqlarında tətbiq edilir. Bunlar travmatoloq tərəfindən sümüyə yerləşdirilən implantlarla icra edilən və sınığın sağalma müddətini qısaldan üsullardırş
• Xarici Fiksasiya üsulu:  Ümumiyyətlə çox hissəli və xarici mühitlə əlaqəli olan açıq sınıqlarda sınıqların sağalmasını bioloji yolla həyata keçirən, sümüyün qidalanmasını ən az pozan fiksasiya üsuludur.
• Artroskopik Əməliyyat:  Bəzi oynaqdaxili sınıqlarda oynaq açılmadan sınıqların aşkarlanmasını təmin edir; Bu yolla, onlar əməliyyatdan sonra meydana gələ biləcək birgə sərtlik ehtimalını azaldan və fiziki müalicəyə və tam funksiyaya çatmaq üçün vaxtı qısaldan üsullardır.
• Protez Əməliyyatı: Sümük keyfiyyəti zəif olan yaşlı xəstələrdə, xüsusən də bud və çiyin sınıqlarında və ya xəstənin öz sümüyünün düzəlməz dərəcədə zədələndiyi sınıqlarda travmatoloqun qismən və ya tam oynaq protezi ilə icra etdiyi cərrahi əməliyyatdır. Bu müdaxilədən sonra xəstələr əməliyyatdan bir gün sonra oynaqlarını yükləyə biləcək şəkildə səfərbər edilə bilər.