Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı inkişaf prosesindəki pozulmalar səbəbindən bud oynağını meydana gətirən toxumaların anatomik cəhətdən uyğun olmayan inkişafı nəticəsində yaranan sağlamlıq problemidir. Birgə inkişaf etdikcə, oynaqdakı anormallıq irəliləyərək ciddi oynaq xəstəliklərinə və ya yetkinlikdə həyat keyfiyyətinin azalmasına səbəb ola bilər.Bud oynağının bütövlüyü bud sümüyünün oynaq boşluğu ilə bud sümüyünün oynaq başı arasında açar-lock tərzi harmoniyası ilə təmin edilir. Uşaqlıqda iki sümüyün oynaq səthləri arasındakı bu harmoniya müəyyən hərəkətlərlə pozula bilər, nəticədə bud sümüyünün oynaq başı bud sümüyündən ayrılır və çıxıq inkişaf edir. Birgə kapsulun ombadan tez-tez yerindən çıxması böyümə və inkişaf zamanı oynaq toxumasının zədələnməsinə səbəb olur. Sonrakı dövrlərdə oynaq sağlam quruluşunu itirir və hərəkətliliyini tamamilə itirə bilər. Bu həm budun uzunluğunun qısalmasına, həm də yerişin pozulmasına səbəb ola bilər. Erkən yaşlarda oynaqların quruluşunu pozaraq oynaqların kalsifikasiyası (osteoartrit) inkişaf edə bilər. Omba çıxığı yeni doğulmuş körpələrin mühüm və ciddi problemidir. Araşdırmalara görə, doğulan hər 1000 körpədən birində anadangəlmə bud-çanaq çıxığı inkişaf edə bilər. Bu baxımdan xəstəlik haqqında məlumatlılığın artırılması, xəstəliyin erkən diaqnozunun qoyulması və müvafiq müalicəyə başlanması çox vacibdir.

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı səbəbi

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı və ya dislokasiyasının dəqiq səbəbi məlum deyil. Ancaq ana bətnində və doğuşdan sonrakı inkişaf dövründə meydana gələn müxtəlif vəziyyətlər və pozğunluqlar omba çıxığı riskini artıra bilər.

Bu halları aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:

• Ailə tarixi: Ailədə uşaqlıqda omba çıxığı olan insanlarda uşaqlarda anadangəlmə bud-çanaq çıxığı inkişaf riski artır. Bu, kalça ekleminin anatomiyasını təyin edən genlərlə izah edilə bilər.
• Cins: Elmi araşdırmalar göstərib ki, anadangəlmə bud-çanaq çıxığı qızlarda daha çox olur. Qızlarda bud sümüyü daha geniş olduğu üçün oynağın inkişaf prosesinə və anatomik quruluşuna təsir etdiyi üçün omba çıxığına meylli ola bilər.
• İlk hamiləlik: İlk hamiləlik dövründə olan qadınlarda uşaqlıq yolunun kifayət qədər genişlənməməsi ana bətnində olan körpənin dar bir sahədə olması və omba oynağının lazımi səviyyədə inkişaf etməməsi ilə nəticələnə bilər.
• İri körpə: Müxtəlif sağlamlıq problemlərinə görə körpə ölçüsünün normaldan böyük olduğu hallarda omba oynağına təzyiq arta bilər və inkişaf prosesinə mənfi təsir göstərə bilər.
• Amniotik mayenin azalması: Hamiləlik dövründə körpədə olan amniotik mayenin müxtəlif səbəblərdən azaldığı hallarda bütün bədənin olduğu kimi omba oynağının da inkişafı pozula bilər.
• Tərs doğuş: Doğuş zamanı körpənin ayaqları və arxa bölgəsi ilk hissəsidirsə, omba oynağı zədələnə və çıxıq inkişaf edə bilər.

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı simptomları

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı simptomları xəstənin yaşına və təsirlənən oynağın vəziyyətinə görə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Həyatın ilk illərində fiziki müayinədən başqa heç bir bud-çanaq çıxığı əlamətləri müşahidə oluna bilməz. Yetkinlik dövründə ağır klinik simptomlar baş verə bilər, zamanla bud oynağı zədələnir.

Bu bud-çanaq çıxığı simptomları aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:

• Yürüşün pozulması, əsmə və ya axsama
• Bir ayağın digərindən qısa olması
• Təsirə məruz qalan bud oynağının istifadəsindən qaçınmaq
• Dizə yayıla bilən omba ağrısı
• Omba oynağında ağrı və anatomik qüsur səbəbiylə oynaqların hərəkət genişliyinin məhdudlaşdırılması
• Təhrif olunmuş omba oynağının anatomiyası və budun anormal yerləşdirilməsi və ya fırlanması
• Uşaqlarda oturma, sürünmə və yerimə kimi hərəkətlilik qabiliyyətlərinin inkişafında gecikmə

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı diaqnozu

Anadangəlmə bud-çanaq çıxığı tez-tez rast gəlindiyindən və mühüm klinik nəticələrə malik olduğundan, körpəlik dövründə müayinə olunan sağlamlıq problemlərindən biridir. Bununla əlaqədar olaraq, körpələr həyatının ilk 3 ayında ortopedik nəzarət müayinəsinə getməli, fiziki müayinə ilə bud sümüyündə mümkün çıxıq aşkar edilməli və bu, omba ultrasəs müayinəsinin köməyi ilə təsdiqlənməlidir. Omba çıxığı xüsusilə qızlarda daha çox görüldüyü üçün rutin skrininq testlərinin aparılması vacibdir. Radioloji müayinə zamanı körpə düz bir səthə yerləşdirilir və həkim tərəfindən hər iki ayağından tutularaq Ortolani və Barlow testləri tətbiq edilir. Ortolani testində uşaq ortopedi, ayaqları hər iki tərəfə açıb bədəndən uzaqlaşdıraraq, oynağın maksimum uzanmasını təmin edir. Barlow testi isə uşaq ortopedinə ayaqları orta xəttə gətirərək oynağı bərpa etməyə imkan verir və oynağın inkişaf edib-etmədiyini müəyyən etməyə kömək edir. 3 aydan yuxarı körpələrdə omba dislokasiyası və ya çıxığı baxımından müxtəlif klinik əlamətlər əhəmiyyətli ola bilər. Bu simptomlara hərəkətin məhdudlaşdırılması, ayaq ölçüsünün azalması və axsaqlıq daxildir. Yaşlı insanlarda hərəkət pozğunluğunun inkişafı, yeriyə bilməmə və ya sıçrayış kimi simptomlar əlavə araşdırma tələb edən simptomlar kimi görünə bilər. Radioloji müayinə omba oynağında müxtəlif səviyyələrdə zədələnmələri və ya anatomik anomaliyaları aşkar edə bilər.

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı müalicəsi

Erkən körpəlikdə skrininq testləri ilə bud-çanaq çıxığının aşkarlanması anadangəlmə bud-çanaq çıxığı müalicəsinin müvəffəqiyyəti üçün çox əhəmiyyətlidir. Əgər oynaq hələ inkişaf mərhələsində ikən bud-çanaq çıxığı aşkar edilərsə, tətbiq edilən müxtəlif müalicələr oynaq quruluşunun sağlam şəkildə yenidən qurulmasına kömək edir və həyatın sonrakı dövrlərində oynaq problemlərinin yaranmasının qarşısını alır. Lakin irəli yaşlarda aşkar edilən bud-çanaq çıxıqlarında oynağın müxtəlif səviyyələrdə zədələnməsi səbəbindən sağlam oynaq quruluşunu bərpa etmək üçün cərrahiyyə və ya müdaxilə prosedurları tələb oluna bilər. 6 aydan kiçik uşaqlarda təsbit edilən bud-çanaq çıxıqlarında Pavlik sarğı adlı avadanlıqdan omba oynaqlarına xüsusi mövqe vermək üçün istifadə edilir. Pavlik sarğı sayəsində omba oynağının üzləri düzgün vəziyyətdə saxlanılır və oynağın toxumaları yerindən çıxmağa imkan verməyəcək şəkildə inkişaf etdirilir. Pavlik sarğı adətən 6-12 həftə ərzində istifadə olunur. Pavlik sarğısına baxmayaraq bud-çanaq çıxığı düzəldilə bilmirsə, omba oynağının anatomiyasını düzəltmək üçün uşaq ortopedi cərrahi müdaxilələri nəzərdə tuta bilər. Ümumi anesteziya ilə edilən əməliyyat zamanı oynaq kapsulası düzəldilir və yerindən çıxmaması üçün yerləşdirilir və qısaldılmış bud nahiyəsi qarşı tərəfə bərabər tutulur. Yeniyetməlik və ya yetkinlik dövründə müşahidə edilən bud-çanaq çıxıqlarında oynaq geri dönməz şəkildə zədələndiyi üçün oynağın açıq əməliyyatla düzəldilməsi və ya tamamilə çıxarılaraq protez qoyulması lazım ola bilər. Cərrahi əməliyyata qədər oynaq ağrısı şikayətləri üçün iltihab əleyhinə tipli ağrıkəsicilər təyin oluna bilər və ya intraartikulyar steroid inyeksiyası ilə şikayətləri aradan qaldırmağa yönəldilə bilər. Anatomik inkişaf prosesinin bir hissəsi kimi baş verə biləcəyi üçün anadangəlmə bud-çanaq çıxığı və ya dislokasiyasının qarşısını almaq mümkün deyil. Bu baxımdan oynağa zərər vermədən xəstəliyin erkən diaqnozu üçün uyğun skrininq testlərinin aparılması xəstəliklə mübarizədə ən təsirli üsuldur. Erkən diaqnoz və müalicə üsulları sayəsində anadangəlmə bud-çanaq çıxığı ilə bağlı sağlamlıq problemlərinin qarşısı alına bilər.

Anadangəlmə Bud-Çanaq Çıxığı haqqında tez-tez verilən suallar